సాంఖ్యయోగః
శ్రీమద్భగవద్గీతా
ద్వితీయోధ్యాయః
శ్రీకృష్ణ పరబ్రహ్మణే నమః 🙏
శ్రీమద్భగవద్గీతా
ద్వితీయోధ్యాయః
సాంఖ్యయోగః
(సంజయ ఉవాచ)
తం తథా కృపయాఽవిష్టమ్ అశ్రుపూర్ణాకులేక్షణమ్ ।
విషీదన్తమిదం వాక్యమ్ ఉవాచ మధుసూదనః ॥ ౨.౧
(శ్రీభగవానువాచ)
కుతస్త్వా కశ్మలమిదం విషమే సముపస్థితమ్ ।
అనార్యజుష్టమ్ అస్వర్గ్యమ్ అకీర్తికరమ్ అర్జున ॥ ౨.౨
క్లైబ్యం మాస్మగమః పార్థ నైతత్త్వయ్యుపపద్యతే ।
క్షుద్రం హృదయదౌర్బల్యం త్యక్త్వోత్తిష్ఠ పరన్తప ॥ ౨.౩
(అర్జున ఉవాచ)
కథం భీష్మమహం సంఖ్యే ద్రోణం చ మధుసూదన ।
ఇషుభిః ప్రతియోత్స్యామి పూజార్హావరిసూదన ॥ ౨.౪
గురూనహత్వా హి మహానుభావాన్
శ్రేయో భోక్తుం భైక్షమపీహ లోకే ।
హత్వాఽర్థకామాంస్తు గురూనిహైవ
భుఞ్జీయ భోగాన్ రుధిరప్రదిగ్ధాన్ ॥ ౨.౫
న చైతద్విద్మః కతరన్నో గరీయో
యద్వా జయేమ యది వా నో జయేయుః ।
యానేవ హత్వా న జిజీవిషామః
తేఽవస్థితాః ప్రముఖే ధార్తరాష్ట్రాః ॥ ౨.౬
కార్పణ్యదోషోపహతస్వభావః
పృచ్ఛామి త్వాం ధర్మసమ్మూఢచేతాః ।
యచ్ఛ్రేయస్స్యాత్ నిశ్చితం బ్రూహి తన్మే
శిష్యస్తేఽహం శాధి మాం తాం ప్రపన్నమ్ ॥ ౨.౭
న హి ప్రపశ్యామి మమాపనుద్యాత్
యచ్ఛోక ముచ్ఛోషణ మిన్ద్రియాణామ్ ।
అవాప్య భూమా వసపత్న మృద్ధం
రాజ్యం సురాణా మపి చాధిపత్యమ్ ॥ ౨.౮
(సంజయ ఉవాచ)
ఏవముక్త్వా హృషీకేశం గుడాకేశః పరన్తపః ।
న యోత్స్యే ఇతి గోవిందం ఉక్త్వా తూష్ణీం బభూవ హ॥ ౨.౯
తమువాచ హృషీకేశః ప్రహసన్నివ భారత ।
సేనయో రుభయో ర్మధ్యే విషీదన్తమిదం వచః ॥ ౨.౧౦
(శ్రీ భగవానువాచ)
అశోచ్యాన్ అన్వశోచస్త్వం ప్రఙ్ఞావాదాంశ్చ భాషసే ।
గతాసూనగతాసూంశ్చ నానుశోచన్తి పణ్డితాః ॥ ౨.౧౧
న త్వే వాహం జాతు నాసం న త్వం నేమే జనాధిపాః ।
న చైవ న భవిష్యామః సర్వే వయ మతః పరమ్ ॥ ౨.౧౨
దేహినోఽస్మిన్ యథా దేహే కౌమారం యౌవనం జరా ।
తథా దేహాన్తర ప్రాప్తిః ధీరస్తత్ర న ముహ్యతి ॥ ౨.౧౩
మాత్రా స్పర్శాస్తు కౌన్తేయ శీతోష్ణ సుఖ దుఃఖదాః ।
ఆగమాపాయినోఽనిత్యాః తాన్ తితీక్షస్వ భారత ॥ ౨.౧౪
యం హి న వ్యథయన్త్యేతే పురుషం పురుషర్షభ ।
సమ దుఃఖ సుఖం ధీరం సోఽమృతత్వాయ కల్పతే ॥ ౨.౧౫
నాఽసతో విద్యతే భావః నాఽభావో విద్యతే సతః ।
ఉభయోరపి దృష్టోఽన్తః త్వనయోస్తత్వదర్శిభిః ॥ ౨.౧౬
అవినాశితు తద్విద్ధి యేన సర్వమిదం తతమ్ ।
వినాశ మవ్యయ స్యాస్య న కశ్చిత్ కర్తుమర్హతి ॥ ౨.౧౭
అన్తవన్త ఇమే దేహాః నిత్యస్యోక్తాః శరీరిణః ।
అనాశినోఽప్రమేయస్య యుధ్యస్వ భారత ॥ ౨.౧౮
య ఏనం వేత్తి హన్తారమ్‌ యశ్చైనం మన్యతే హతమ్ ।
ఉభౌ తా న విజానీతః నాయం హన్తి న హన్యతే ॥ ౨.౧౯
న జాయతే మ్రియతే వా కదాచిత్
నాయం భూత్వా భవితా వా న భూయః ।
అజో నిత్యః శాశ్వతోఽయం పురాణః
న హన్యతే హన్యమానే శరీరే ॥ ౨.౨౦
వేదావినాశినం నిత్యమ్ య ఏనమజమవ్యయమ్ ।
కథం స పురుషః పార్థ కం ఘాతయతి హన్తి కమ్ ॥ ౨.౨౧
వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ
నవాని గృహ్ణాతి నరోఽపరాణి ।
తథా శరీరాణి విహాయ ఙీర్ణాని
అన్యాని సంయాతి నవాని దేహీ ॥ ౨.౨౨
నైనం ఛిన్దన్తి శస్త్రాణి నైనం దహతి పావకః ।
న చైనం క్లేదయన్త్యాపః న శోషయతి మారుతః ॥ ౨.౨౩
అచ్ఛేద్యోఽయ మదాహ్యోఽయం అక్లేద్యోఽశోష్య ఏవ చ ।
నిత్య స్సర్వగతః స్థాణుః అచలోఽయం సనాతనః ॥ ౨.౨౪
అవ్యక్తోఽయమచిన్త్యోఽయం అవికార్యోఽయముచ్యతే ।
తస్మాదేవం విదిత్వైనం నానుశోచితుమర్హసి ॥ ౨.౨౫
అథ చైనం నిత్యజాతం నిత్యం వా మన్యసే మృతమ్ ।
తథాపి త్వం మహాబాహో నైవం శోచితుమర్హసి ॥ ౨.౨౬
జాతస్య హి ధృవో మృత్యుః ధ్రువం జన్మ మృతస్య చ।
తస్మా దపరిహార్యేఽర్థే న త్వం శోచితు మర్హసి ॥ ౨.౨౭
అవ్యక్తాదీని భూతాని వ్యక్త మధ్యాని భారత ।
అవ్యక్త నిధనాన్యేవ తత్ర కా పరిదేవనా ॥ ౨.౨౮
ఆశ్చర్యవత్ పశ్యతి కశ్చిదేనమ్
ఆశ్చర్యవత్ వదతి తథైవ చాన్యః ।
ఆశ్చర్యవ చ్చైన మన్యః శృణోతి
శ్రుత్వాప్యేనం వేద న చైవ కశ్చిత్ ॥ ౨.౨౯
దేహీ నిత్యమవధ్యోఽయం దేహే సర్వస్య భారత ।
తస్మాత్ సర్వాణి భూతాని న త్వం శోచితుమర్హసి ॥ ౨.౩౦
స్వధర్మమపి చావేక్ష్య న వికమ్పితుమర్హసి ।
ధర్మ్యాద్ధి యుద్ధాచ్రేయోఽన్యత్ క్షత్రియస్య న విద్యతే ॥ ౨.౩౧
యదృచ్ఛయా చోపపన్నం స్వర్గద్వారమపావృతమ్ ।
సుఖినః క్షత్రియాః పార్థ లభన్తే యుద్ధమీదృశమ్ ॥ ౨.౩౨
అథ చేత్వమిమం ధర్మ్యం సంగ్రామం న కరిష్యసి ।
తత స్స్వధర్మం కీర్తిం చ హిత్వా పాపమవాప్స్యసి ॥ ౨.౩౩
అకీర్తిం చాపి భూతాని కథయిష్యన్తి తేఽవ్యయామ్ ।
సంభావితస్య చాకీర్తిః మరణాత్ అతిరిచ్యతే ॥ ౨.౩౪
భయాద్రణా దుపరతం మంస్యన్తే త్వాం మహారథాః ।
యేషాం చ త్వం బహుమతః భూత్వా యాస్యసి లాఘవమ్ ॥ ౨.౩౫
అవాచ్యవాదాంశ్చ బహూన్ వదిష్యన్తి తవాహితాః ।
నిన్దన్తస్తవ సామర్థ్యం తతో దుఃఖతరం ను కిమ్ ॥ ౨.౩౬
హతో వా ప్రాప్స్యసి స్వర్గం జిత్వా వా భోక్ష్యసే మహీమ్ ।
తస్మాత్ ఉత్తిష్ఠ కౌన్తేయ యుద్ధాయ కృతనిశ్చయః ॥ ౨.౩౭
సుఖదుఃఖే సమే కృత్వా లాభాలాభౌ జయాజయౌ ।
తతో యుద్ధాయ యుజ్యస్వ నైవం పాపమవాప్స్యసి ॥ ౨.౩౮
ఏషాతేఽభిహితా సాంఖ్యే బుద్ధిర్యోగే త్విమాం శృణు ।
బుధ్యా యుక్తో యయా పార్థ కర్మబంధం ప్రహాస్యసి ॥ ౨.౩౯
నేహాభి క్రమ నాశోఽస్తి ప్రత్యవాయో న విద్యతే ।
స్వల్ప మప్యస్య ధర్మస్య త్రాయతే మహతో భయాత్ ॥ ౨.౪౦
వ్యయసాయాత్మికా బుద్ధిః ఏకేహ కురునన్దన ।
బహుశాఖా హ్యనన్తాశ్చ బుద్ధయోఽవ్యవసాయినామ్ ॥ ౨.౪౧
యామిమాం పుష్పితాం వాచం ప్రవదన్త్య విపశ్చితః ।
వేదవాదరతాః పార్థ నాన్యదస్తీతి వాదినః ॥ ౨.౪౨
కామాత్మానః స్వర్గపరాః జన్మకర్మ ఫలప్రదామ్ ।
క్రియా విశేష బహుళాం భోగైశ్వర్య గతిం ప్రతి ॥ ౨.౪౩
భోగైశ్వర్యప్రసక్తానాం తయాఽపహృతచేతసామ్ ।
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః సమాధౌ న విధీయతే ॥ ౨.౪౪
త్రైగుణ్య విషయా వేదాః నిస్త్రైగుణ్యో భవార్జున ।
నిర్ద్వంద్వో నిత్యసత్వస్థః నిర్యోగ క్షేమ ఆత్మవాన్ ॥ ౨.౪౫
యావానర్థ ఉదపానే సర్వతః సంప్లుతోదకే ।
తావాన్ సర్వేషు వేదేషు బ్రాహ్మణస్య విజానతః ॥ ౨.౪౬
కర్మణ్యే వాధికారస్తే మా ఫలేషు కదాచన ।
మా కర్మ ఫల హేతుర్భూః మా తే సంగోఽస్త్వకర్మణి ॥ ౨.౪౭
యోగస్థః కురు కర్మాణి సంగం త్యక్త్వా ధనంజయ ।
సిద్ధ్యసిద్ధ్యోః సమో భూత్వా సమత్వం యోగ ఉచ్యతే ॥ ౨.౪౮
దూరేన హ్యవరం కర్మ బుద్ధియోగాత్ ధనంజయ ।
బుద్ధౌ శరణ మన్విచ్ఛ కృపణాః ఫలహేతవః ॥ ౨.౪౯
బుద్ధియుక్తో జహాతీహ ఉభే సుకృత దుష్కృతే ।
తస్మాద్యోగాయ యుజ్యస్వ యోగః కర్మసు కౌశలమ్॥ ౨.౫౦
కర్మజం బుద్ధియుక్తా హి ఫలం త్యక్త్వా మనీషిణః ।
జన్మబంధ వినిర్ముక్తాః పదం గచ్ఛన్త్యనామయమ్ ॥ ౨.౫1
యదా తే మోహకలిలం బుద్ధిర్వ్యతి తరిష్యతి ।
తది గన్తాసి నిర్వేదం శ్రోతవ్యస్య శ్రుతస్య చ ॥ ౨.౫౨
శ్రుతి విప్రతిపన్నా తే యదా స్థాస్యతి నిశ్చలా ।
సమాధావచలా బుద్ధిః తదా యోగ మవాప్స్యసి ॥ ౨.౫౩
(అర్జున ఉవాచ)
స్థితప్రఙ్ఞస్య కా భాషా సమాధిస్థస్య కేశవ ।
స్థితధీః కిం ప్రభాషేత కిమిసీత వ్రజేత కిమ్ ॥ ౨.౫౪
(శ్రీభగవానువాచ)
ప్రజహాతి యదా కామాన్ సర్వాన్ పార్థ మనోగతాన్ ।
ఆత్మన్యేవాత్మనా తుష్టః స్థిత ప్రఙ్ఞ స్తదోచ్యతే ॥ ౨.౫౫
దుఃఖే ష్వనుద్విగ్న మనాః సుఖేషు విగత స్పృహః ।
వీతరాగ భయక్రోధః స్థితధీ ర్ముని రుచ్యతే ॥ ౨.౫౬
య స్సర్వ త్రానభిస్నేహః తత్త త్ప్రాప్య శుభాశుభమ్ ।
నాభినన్దతి న ద్వేష్టి తస్య ప్రఙ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ ౨.౫౭
యదా సంహరతే చాయం కూర్మోంగానీవ సర్వశః ।
ఇంద్రియా ణీంద్రియార్థేభ్యః తస్య ప్రఙ్ఞా ప్రతిష్ఠితా ॥ ౨.౫౮
విషయా వినివర్తన్తే నిరాహారస్య దేహినః ।
రసవర్జం రసోఽప్యస్య పరం దృష్ట్వా నివర్తతే ॥ ౨.౫౯
యతతో హ్యపి కౌన్తేయ పురుషస్య విపశ్చితః ।
ఇంద్రియాణి ప్రమాథీని హరన్తి ప్రసభం మనః ॥ ౨.౬౦
తాని సర్వాణి సంయమ్య యుక్త ఆసీత మత్పరః ।
వశే హి యస్యేంద్రియాణి తస్య ప్రఙ్ణా ప్రతిష్ఠితా ॥ ౨.౬౧
ధ్యాయతో విషయాన్ పుంసః సఙ్గ స్తేషూపజాయతే ।
సఙ్గాత్ సఞ్ఙాయతే కామః కామాత్ క్రోధోఽభిజాయతే ॥ ౨.౬౨
క్రోధాత్ భవతి సమ్మోహః సమ్మోహాత్ స్మృతి విభ్రమః ।
స్మృతి భ్రంశాత్ బుద్ధినాశః బుద్ధినాశాత్ ప్రణశ్యతి ॥ ౨.౬౩
రాగద్వేష విముక్తైస్తు విషయాన్ ఇంద్రియై శ్చరన్ ।
ఆత్మవశ్యైః విధేయాత్మా ప్రసాద మధిగచ్ఛతి ॥ ౨.౬౪
ప్రసాదే సర్వ దుఃఖానాం హాని రస్యోపజాయతే ।
ప్రసన్న చేతసో హ్యాశు బుద్ధిః పర్యవతిష్ఠతే ॥ ౨.౬౫
నాస్తి బుద్ధి రయుక్తస్య న చా యుక్తస్య భావనా ।
న చాభావయత శ్శాంతిః అశాంతస్య కుత స్సుఖమ్ ॥ ౨.౬౬
ఇంద్రియాణాం హి చరతాం యన్మనోఽనువిధీయతే ।
తదస్య హరతి ప్రఙ్ఞాం వాయుర్నావ మివామ్భసి ॥ ౨.౬౭
తస్మా ద్యస్య మహాబాహో నిగృహీతాని సర్వశః ।
ఇంద్రియాణీంద్రియార్థేభ్యః తస్య ప్రఙ్ఞా ప్రతిష్ఠితాః ॥ ౨.౬౮
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ ।
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ ౨.౬౯
అపూర్యమాణ మచల ప్రతిష్ఠం
సముద్రమాపః ప్రవిశన్తి యద్వత్ ।
తద్వత్కామాః యం ప్రవిశన్తి సర్వే
స శాంతి మాప్నోతి న కామకామీ ॥ ౨.౭౦
విహాయ కామాన్ య స్సర్వాన్ పుమాం శ్చరతి నిస్పృహః ।
నిర్మమో నిరహంకారః సః శాంతిమధిగచ్ఛతి ॥ ౨.౭౧
ఏషా బ్రాహ్మీ స్థితిః పార్థ నైనాం ప్రాప్య విముహ్యతి ।
స్థిత్వాఽస్యామంతకాలేపి బ్రహ్మ నిర్వాణ మృచ్ఛతి ॥ ౨.౭౨
ఇతి శ్రీమద్భగవద్గీతాసు ఉపనిషత్సు బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదే సాంఖ్యయోగోనామ ద్వితీయోఽధ్యాయః
————-*********————-